Analiza wysiłku fizycznego piłkarza ręcznego w trakcie meczu na podstawie systemów energetycznych.
Piłka ręczna jest grą zespołową, w której na boisku znajduje się po 7 zawodników w każdej drużynie, włączając w to bramkarzy. Mecz piłki ręcznej trwa 60 minut, które podzielone są na dwie połowy. Po upływie regulaminowego czasu gry, w polskich ligach o wyniku decydują rzuty karne. W przypadku rozgrywania meczów na poziomie międzynarodowym, zanim dojdzie do rzutów karnych, rozgrywana jest dogrywka w system 2×5 minut.
Piłkarze ręczni, w trakcie meczu poruszają się głównie biegając, bardzo często zmieniając kierunek ruchu. Ruch odbywa się również w kroku odstawno-dostawnym. Zawodnik posiadający piłkę, może zrobić trzy kroki bez kozłowania piłki, nie może również ponowić kozła, kiedy doszło do opanowania piłki. W trakcie meczu, bardzo często dochodzi również do skoków obunóż i jednonóż, przede wszystkim w momencie oddawania rzutu, ale także gdy zawodnicy wyskakują do bloku.
Piłka ręczna jest sportem mocno kontaktowym, gdzie praktycznie w każdej akcji ataku pozycyjnego dochodzi do zatrzymań gry wskutek faulu. Zbyt ostre zagrania w defensywie, mogą być karane przez sędziów w postaci żółtych kartek, oraz kar dwuminutowych, podczas których zawodnik faulujący musi usiąść na ławkę, a jego drużyna gra wtedy w osłabieniu. Maksymalnie zawodnik może otrzymać 3 kary dwuminutowe, a kiedy padnie trzecia kara, zawodnik otrzymuje czerwoną kartkę, która wyklucza go z dalszej gry. Czerwoną kartkę można otrzymać również bezpośrednio, szczególnie po bardzo brutalnych zagraniach.
W piłce ręcznej zawodnicy pokrywają koszt energetyczny wysiłku fizycznego związanego z rywalizacją sportową głównie w wyniku pracy mieszanych systemów energetycznych tzn. wykorzystują do jej produkcji systemy beztlenowe (system fosfagenowy oraz glikolizy beztlenowej kwasomlekowej) oraz systemy tlenowe, z przewagą tych pierwszych w trakcie akcji sportowych.
Statystycznie, zawodnicy w trakcie meczu przebiegają średnio około 5,5-6km. Dystans ten, nie jest pokonywany w stałym tempie. Dochodzi do ciągłych przyspieszeń w wielu kierunkach czy wyhamowań ruchu o wysokiej intensywności. Zawodnicy wykorzystują system fosfagenowy, w szczególności gdy dochodzi do zwodów, rzutów, wyskoków do bloku, a także startów do kontrataku. W przypadku pracy w obronie, szybkiej wymianie akcji, przeważa glikoliza beztlenowa kwasomlekowa. Wszystko przeplatane jest przerwami oraz ruchem o niskiej intensywności, szczególnie w momentach przygotowywania akcji w ataku pozycyjnym przez zawodników z pola. Wysiłek bramkarzy, możemy sklasyfikować głównie jako fosfagenowy, kiedy bramkarze zmieniają się z zawodnikami z pola w trakcie kar dwuminutowych dochodzi do włączenia się w pokrycie kosztu energetycznego tego wysiłku fizycznego również glikolizy beztlenowej kwasomlekowej.
Podsumowując, w piłce ręcznej większość potrzeb energetycznych zaspokajana jest przez zapasy ATP i PCr (system fosfagenowy) oraz przez beztlenowy rozkład glikogenu mięśniowego. Krótkie, intensywne skurcze prowadzą do poprawy siły mięśniowej i powodują wzrost poziomu enzymów w systemie ATP-PCr. Jednakże należy pamiętać, że ćwiczenia tego systemu mogą zaowocować tylko 10-25% poprawą czynności enzymów glikolitycznych. Można zatem sformułować stwierdzenie, iż korzyści z anaerobowoego treningu są stosunkowo niewielkie w porównaniu z treningiem tlenowej sprawności energetycznej, zwłaszcza w przypadku początkujących piłkarzy ręcznych.
Trening anaerobów (beztlenowych systemów energetycznych) wymaga odpowiedniej bazy tlenowej, przeciwdziałającej urazom, DOMS, oraz przyśpieszającej procesy regeneracyjne. Wysoka sprawność tlenowych procesów przetwarzania energii sprzyja regeneracji substratów energetycznych zużytych na potrzeby pokrycia kosztu energetycznego wysiłku fizycznego i odnowie po treningach beztlenowych o dużej intensywności, gdyż procesy te ułatwiają usuwanie kwasu mlekowego, jonów H⁺ i odtwarzanie fosfokreatyny. Jednakże ustalenia te mogą prowadzić trenerów i piłkarzy do omylnych wniosków, że trening tlenowy o niskiej intensywności (trucht, długie wybiegania) jest niezbędny do poprawy zdolności sportowca do odnowy po powtarzających się cyklach ćwiczeń beztlenowych o wysokiej intensywności. Wprawdzie wprowadzenie treningu tlenowego o niskiej intensywności (LIIT) podwyższa moc i pojemność tlenową, ale ogólnie obniża wydolność beztlenową. Trening przede wszystkim ma kształtować profil bioenergetyczny właściwy dla danej dyscypliny sportu!
Wprowadzenie przemyślanego, indywidualnie dobranego treningu interwałowego o wysokiej intensywności (HIIT) u piłkarzy ręcznych, będzie skutkowało u nich ukształtowaniem wydolności tlenowej dostatecznie wysokiej, by zapewnić wzorową odnowę po treningach. Kiedy sportowiec włącza do swojego planu treningowego ćwiczenia o wysokiej intensywności, rozpoczynają się procesy adaptacyjne, które zwiększają stężenie lub aktywność kluczowych enzymów energetycznego systemu fosfagenowego lub glikolitycznego. Dodatkowo obserwuje się przyrost zasobów ATP w mięśniach, fosfokreatyny (PCr) oraz glikogenu mięśniowego. Takie zmiany właściwości enzymatycznych umożliwiają szybsze zaopatrzenie w energię w trakcie ćwiczeń o wysokiej intensywności, a zatem zapewniają lepsze wyniki sportowe.